Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος - Το φυσικό περιβάλλον και ο τουρισμός στην Κρήτη: τροχοπέδη ή προοπτική ανάπτυξης;

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος που εορτάζεται στις 5 Ιουνίου,η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Κρήτης (Α.Δ.Κ.) και η Ένωση Νέων Αυτοδιοικητικών Ελλάδος (Ε.Ν.Α.)ανέλαβαν από κοινού την πρωτοβουλία να φέρουν σε δημόσια συζήτηση την αλληλεξάρτηση της διατήρησης και ανάδειξης του φυσικού περιβάλλοντος και του τοπίου με την ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας του βιώσιμου τουρισμού στην Κρήτη. Βιώνοντας τις οδυνηρές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής σε πλήρη εξέλιξη, καθώς και τηνπρόσφατηυγειονομική κρίση, όλες οι ανθρώπινες δραστηριότητες οφείλουν πλέοννα αναθεωρηθούν και να προσαρμοστούν στις νέες ευμετάβλητες συνθήκες, ώστε να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα και μετεξέλιξη τους. Και από αυτή τη νέα τάξη πραγμάτων δεν θα μπορούσε να εξαιρεθεί η Κρήτη, ως ναυαρχίδα του ελληνικού τουρισμού και, ταυτόχρονα, θησαυρός της μεσογειακής βιοποικιλότητας.
Ανάμεσα στα πέντε μεγαλύτερα νησιά της Μεσογείου, με φυσικά οικοσυστήματα πλούσιας βιοποικιλότητας και μεγάλου ενδημισμού ειδών, η Κρήτη έχει εδώ και δεκαετίες να διαχειριστεί τις συγκρούσεις μεταξύ των χρήσεων γης, που δημιουργούνται κυρίως στο παράκτιο μέτωπο, και την υπαναχώρηση των φυσικών περιοχών και των πολλαπλών ωφελειών τους έναντι αναπτυξιακών χωροκατακτητικών δράσεων. Ο τουρισμός αναπτύχθηκε σχεδόν καθολικά στο βόρειο τμήμα του νησιού, κατά περιοχές στις νότιες ακτές, ενώ στην ενδοχώρα εκλείπουν οι τουριστικές δραστηριότητες. Ενώ, λοιπόν, στηρίζεται στο δίπτυχο ήλιος-θάλασσα εντούτοις, εκτόπισε οικονομικά τον πρωτογενή τομέα από την παραγωγική πρωτοκαθεδρία και, σε πολλές περιπτώσεις, επεκτάθηκε εις βάρος του περιβάλλοντος και των φυσικών αγαθών, διατηρώντας ωστόσο μια εποχικήμόνο ταυτότητα που περιορίζεται σε λίγους θερινούς μήνες με μεγάλη περίοδο διαχείμασης.

Οι προκλήσεις στις οποίες καλείται να ανταπεξέλθει η Κρήτη, ώστε να διασφαλίσει την ανταγωνιστικότητα και βιωσιμότητα της τουριστικής βιομηχανίας, υπαγορεύουν την αλλαγή και το μετασχηματισμό της σεένα πράσινο και αειφόρο,περιβαλλοντικά πρωτοπόρο και, ιδεατά, κλιματικά ουδέτερο νησί της μεσογειακής λεκάνης. Θα πρέπει να προταχθεί, ως ξεκάθαρη προτεραιότητα και δέσμευση της τουριστικής στρατηγικής, η διατήρηση και ανάδειξη της μοναδικότητας των αειφορικών χαρακτηριστικών του περιβάλλοντος ως αδιαπραγμάτευτη συνθήκη του αναπτυξιακού πλαισίου μιαςολοκληρωτικά"πράσινης" οικονομίας. Βασική προϋπόθεση κάθε βραχυπρόθεσμου και μακροπρόθεσμου σχεδιασμού πρέπει να αποτελεί δεσμευτικά η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος που, σε συνδυασμό με το πολιτισμικό μας περιβάλλον, συνθέτουν το σημαντικότερο αξιακό κεφάλαιο για τον τόπο.
Πώς όμως η ίδια η Κρήτη θα προστατεύσει το περιβάλλον της και, ταυτόχρονα, θα αυξήσει το ΑΕΠ της από αυτό; Το στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί είναι η διατήρηση της φυσικής κληρονομιάς σε συνδυασμό με την ισόρροπη ανάπτυξη του τουρισμού και της τοπικής οικονομίας γενικότερα. Η "πράσινη" οικονομία θα εδραιωθεί με την καθολική εφαρμογή των αρχών του "πράσινου" τουρισμού που είναι ποιοτικός, σέβεται το περιβάλλον, δραστηριοποιείται στην ύπαιθρο και απολαμβάνει τις υπηρεσίες που προσφέρουν τα φυσικά οικοσυστήματα(ecosystemservices), ως αναπόσπαστο μέρος της ταξιδιωτικής εμπειρίας.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η λειτουργία του Εθνικού Δρυμού Λευκών Ορέων και η απορρέουσα, άμεση και έμμεση, οικονομική τροφοδότηση όλων των τουριστικών επιχειρήσεων των Χανίων και της Κρήτης συνολικά. Το φαράγγι της Σαμαριάς είναι ο δεύτερος, μετά τον αρχαιολογικό χώρο της Κνωσού, δημοφιλέστερος προορισμός των επισκεπτών κατά τη θερινή περίοδο ενώ, ένας μεγάλος αριθμός εξ' αυτών επιλέγουν την Κρήτη με σκοπό τη διάσχιση του περιώνυμου φαραγγιού.
Αντίστοιχα, το φοινικόδασος Βάι είναι πόλος έλξης για τον τουρισμό της ανατολικής Κρήτης και έχει ανακηρυχθεί ως Αισθητικό Δάσος. Σε όλη την Κρήτη υφίστανται θεσμικά,και άγνωστα στους περισσότερους, 82 Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους, 54 Καταφύγια Άγριας Ζωής, 9 Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης, 4 Προστατευτικά Δάση, ένα Προστατευόμενο Τοπίο (η περιοχή της Βίλας Αριάδνη Κνωσού) κι ένας Προστατευόμενος Φυσικός Σχηματισμός (Πετραδολάκια Ανωγείων). Δύο από τα πέντε ελληνικά Γεωπάρκα του Παγκόσμιου Δικτύου της UNESCOβρίσκονται στην Κρήτη (το Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη και, η περιοχή της Σητείας) καιτα Αστερούσια όρη, με τους Εθνικούς Δρυμούς Ολύμπου και Σαμαριάς, εντάσσονται στοΠαγκόσμιο Δίκτυο Αποθεμάτων Βιόσφαιρας του Προγράμματος «Άνθρωπος και Βιόσφαιρα» της UNESCO στην Ελλάδα. Και όλα αυτά σε 8.336 τετραγωνικά χμ. γηςπου χαρακτηριστικά περιγράφεται ως μια μικρογραφία των έξι ηπείρων και, επιπλέον, διαθέτει αξιοσημείωτη βιοποικιλότητα με περ. 1.800 είδη χλωρίδας, στα οποία συγκαταλέγονται ενδημικά είδη σπάνιων αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών, και σημαντικούς πληθυσμούς αρπακτικών, μεταναστευτικών και άλλων ειδών της ορνιθοπανίδας. 
Σε Ηράκλειο, Χανιά, Ρέθυμνο και Λασίθι, κάτοικοι και επισκέπτες θα μπορούσαν με ευκολία και σε πολύ σύντομο χρόνο να προσεγγίζουν και να περιηγούνται στις φυσικές και προστατευόμενες περιοχές με συμβατικά ή εναλλακτικά μέσα μεταφοράς και, να ανακαλύπτουν τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά και τα ιδιαίτερα περιβαλλοντικά και πολιτισμικά στοιχεία μιας περιοχής με χρήση ειδικώνεφαρμογών κινητού τηλεφώνου για την παροχή πληροφοριών στους επισκέπτες.
Η ενδυνάμωση του αγροδιατροφικού τομέα και η προώθηση των κρητικών γεωργικών προϊόντων υψηλής ποιότητας πρέπει να συνιστά θεμελιώδη αρχή για τις μονάδες φιλοξενίας και να αποτελεί το αντικείμενο διασύνδεσης του πρωτογενούς τομέα με τις υπηρεσίες του τουρισμού, μέσω εκδηλώσεων γευσιγνωσίας κι επισκέψεων (fieldtrips) γνωριμίας με τις παραδοσιακές μεθόδους καλλιέργειας και παραγωγής.  
Σημαντική, επίσης, καθίσταται η αναγκαιότητα της παρακολούθησης και καταγραφής των εκπομπών ρύπων που προέρχονται από την τουριστική δραστηριότητα, με σκοπό τη λήψη μέτρων για να εξελιχθεί η Κρήτη σε ενεργειακά ουδέτερη και περιβαλλοντικά βιώσιμη περιοχή της Ευρώπης.
Καθώς η θεμελίωση της τουριστικής ανάπτυξης πάνω στο μοντέλο ήλιος-θάλασσα και all-inclusiveυπηρεσιών απέδειξε τη χαμηλή ανταγωνιστικότητα και περιορισμένη χρονική εμβέλεια του κρητικού τουρισμού, η αλληλεξάρτηση με τη διατήρηση και ανάπτυξη των μοναδικών και σπάνιων φυσικών και πολιτισμικών χαρακτηριστικών του νησιού εμφανίζεται ως μονόδρομος. 
Στόχοςείναι η Κρήτη να αποτελέσει τον απόλυτο προορισμό για τους ενσυνείδητους παγκόσμιους ταξιδιώτες, εκείνους που θεωρούν ότι το ταξίδι είναι αναψυχή και στάση ζωής. Έτσι ο τουρισμός μας θα αποκτήσει διάρκεια, νόημα κι αίσθηση του τόπου που τον φιλοξενεί!

*Η Μαρία Κοζυράκη είναι Συντονίστρια Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης, Δασολόγος-Αρχιτέκτων Τοπίου MLA, PhD.
**Ο Νεκτάριος Καλαντζής είναι Πρόεδρος της Ένωσης Νέων Αυτοδιοικητικών Ελλάδος (ΕΝΑ)και των Ευρωπαίων Νέων Αυτοδιοικητικών (ELL), Οικονομολόγος- Κοινωνιολόγος,PhDcand.