ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΣΩΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΥΤΕΥΣΗ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΑΚΩΝ ΕΛΑΙΟΔΕΝΤΡΩΝ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΩΝ ΥΠΟΔΟΜΩΝ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΑΕΡΟΛΙΜΕΝΑ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
Ο Νέος Διεθνής Αερολιμένας Ηρακλείου Κρήτης κατασκευάζεται στο Καστέλι του Δήμου Μινώα Πεδιάδας και αναμένεται να αποτελέσει το νέο αεροδρόμιο Ηρακλείου, αντικαθιστώντας τον υφιστάμενο Κρατικό Αερολιμένα Ηρακλείου «Νίκος Καζαντζάκης». Οι εργασίες για την κατασκευή του νέου αεροδρομίου ξεκίνησαν το 2020, όταν κηρύχθηκε επίσημα η έναρξη της σχετικής παραχώρησης, και αναμένεται να ολοκληρωθούν εντός πενταετίας.
Η δημιουργία του νέου αεροδρομίου αφορά σε συνολική έκταση 600 εκταρίων και, για την οδική πρόσβαση σε αυτό, εκτελούνται επίσης έργα σύνδεσης μεταξύ του βόρειου και του νότιου οδικού άξονα της Κρήτης, συνολικού μήκους 25 χιλιομέτρων. Η χωροθέτηση του έργου έγινε σε μία αμιγώς αγροτική περιοχή, όπου η ελιά αποτελούσε τη βασικότερη καλλιέργεια διαχρονικά. Η αλλαγή στη χρήση της γης επέβαλλε την αποψίλωση του ελαιώνα της πεδιάδας Καστελίου, ο οποίος περιλάμβανε ελαιόδεντρα διαφορετικών ηλικιών.
Ένας αξιόλογος αριθμός αυτών των «ανεπιθύμητων» δέντρων διέθετε μοναδικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα, όπως η μεγάλη κόμη, το συνολικό μέγεθος, η ιδιαίτερη αισθητική και η επιβλητικότητα του κορμού. Με βάση τα μορφολογικά τους χαρακτηριστικά, τα δέντρα αυτά φαίνονται να είναι πολύ μεγάλης ηλικίας, δηλαδή «αιωνόβια». Τα αιωνόβια ελαιόδεντρα, που φύονταν στην έκταση παραχώρησης μεμονωμένα ή σε συμπαγείς ελαιώνες, αποτέλεσαν την αιτία για την συλλογική απόφαση ανάληψης δράσης μετεγκατάστασης τους.
Διαπιστώνοντας τη σκοπιμότητα και την υψηλή αξία της διάσωσης των μνημειακών ελαιόδεντρων της ευρύτερης περιοχής κατασκευής του νέου αεροδρομίου, η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Κρήτης ανέλαβε σχετική πρωτοβουλία και τον Ιούνιο του 2021 υπογράφηκε Μνημόνιο Συνεργασίας με το Δήμο Μινώα Πεδιάδας και την εταιρεία "Διεθνής Αερολιμένας Ηρακλείου Κρήτης Ανώνυμη Εταιρεία Παραχώρησης". Σκοπό του μνημονίου αποτέλεσε η συνένωση δυνάμεων για τη διάσωση, διατήρηση και μεταφύτευση αυτών των παλαιών ελαιοδέντρων, που θα αξιολογούνταν ως «μνημειακά και άξια διατήρησης» με επιστημονικά κριτήρια και στο πεδίο εργασιών, πριν την εκρίζωση τους.
Η Ομάδα Διαχείρισης Έργου, που συγκροτήθηκε άμεσα γι’ αυτό το σκοπό, κατέγραψε και αξιολόγησε σε σύντομο χρονικό διάστημα, και με την επιστημονική συμβολή του ΕΛΜΕΠΑ, όλα τα δέντρα που διέθεταν ιδιαίτερα μορφολογικά χαρακτηριστικά και αξιόλογο μέγεθος (μνημεία της φύσης) στην έκταση παραχώρησης για τη δημιουργία του αεροδρομίου και στην ευρύτερη περιοχή των έργων. Τον Νοέμβριο του 2021 ξεκίνησε η προετοιμασία και η διαδικασία της εκρίζωσης σαράντα (40) ιστορικών και με σημαντική πολιτισμική και οικολογική αξία ελαιόδεντρων από τους χώρους των εργοταξίων, καθώς και η μεταφορά τους σε προσωρινή θέση εντός του έργου μέχρι την οριστική μεταφύτευσή τους σε κατάλληλους χώρους στους Δήμους Μινώα και Ηρακλείου.
Με κοινή απόφαση των συμβαλλόμενων φορέων, τα μνημειακά ελαιόδεντρα που φροντίζονται κατάλληλα στον προσωρινό χώρο στο Καστέλι, μεταφυτεύονται στις οριστικές τους θέσεις τόσο άμεσα, ως «τοπόσημα» σε επιλεγμένα σημεία της πόλης του Ηρακλείου, όσο και μελλοντικά ως «αιωνόβιος ελαιώνας» στον υπαίθριο χώρο εντός των εγκαταστάσεων του Διεθνούς Αερολιμένα, όταν ξεκινήσει η λειτουργία του. Η επιλογή των θέσεων και η σχεδιαστική προσέγγιση της μεταφύτευσης έγιναν με γνώμονα την ανάδειξη του πολιτισμού της καλλιέργειας της ελιάς ανά τους αιώνες στην Κρήτη καθώς και της διαχρονικής επίδρασης της στη διαμόρφωση του κρητικού τοπίου.
Τον Ιούνιο του 2023 πραγματοποιήθηκε η μεταφύτευση δύο ιστορικών ελαιόδεντρων εντός των ορίων της πόλης του Ηρακλείου και σε σημεία από όπου διέρχονται καθημερινά πολλοί επισκέπτες, με δαπάνη της εταιρείας παραχώρησης Δ.Α.Η.Κ. Το πρώτο μεταφυτεύτηκε σε χώρο πρασίνου στην υποδοχή του αεροδρομίου «Νίκος Καζαντζάκης», και το δεύτερο σε κατάλληλη θέση επί της παραλιακής λεωφόρου, ανατολικά των Ενετικών νεωρίων του Ηρακλείου. Και στις δύο περιπτώσεις, τα μνημειακά ελαιόδεντρα του Καστελίου πλαισιώνονται από πετρόκτιστο τοιχίο που λειτουργεί ως παρτέρι φρυγάνων, καθιστικό και υποδοχέας των φωτιστικών σωμάτων.
Τα ιστορικά ελαιόδεντρα, που διατηρήθηκαν και μεταφυτεύτηκαν κατάλληλα σε επισκέψιμους αστικούς χώρους, μαρτυρούν με τον πιο εύγλωττο τρόπο τη σημαντικότητα της ελαιοκαλλιέργειας στην αγροτική παραγωγή του νησιού και στη διαμόρφωση των τοπικών κοινωνιών μέσα στο χρόνο. Συχνά αναφέρεται ότι, τα ιστορικά γεγονότα στο περιβάλλον της Κρήτης αποκαλύπτονται μέσα από την εξέλιξη και την εικόνα των ελαιώνων της, οι οποίοι συνθέτουν το χαρακτηριστικό κρητικό δάσος των ελαιών. Το έργο της διάσωσης των μνημειακών ελαιοδέντρων στις περιοχές κατασκευής των υποδομών του νέου Διεθνούς Αερολιμένα Ηρακλείου, αποδίδει φόρο τιμής στο πολύτιμο αυτό δέντρο και στην πολιτισμική και περιβαλλοντική του αξία στο νησί της Κρήτης.